Unesco Nederlandse Commissie

Nadat Rusland in 2022 opnieuw Oekraïne was binnengevallen, hebben westerse landen stevige sancties ingesteld om het Poetin-regime te straffen en financieel af te knijpen. Een ongemakkelijke waarheid is dat de meeste landen in de wereld deze sancties tegen individuen, bedrijven en handel niet steunen. Met uitzondering van een handvol westers-georiënteerde landen als Australië hebben de landen in Midden- en Zuid-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Azië – de ‘Global South’, het mondiale Zuiden – de westerse sancties tegen Rusland niet overgenomen. De overgrote meerderheid van de wereldbevolking woont in deze landen.

Het begrip mondiale Zuiden voert terug op de Groep van Niet-Gebonden Landen (niet aan het Westblok en niet aan het Oostblok) die in 1961 voor het eerst bijeenkwam. Deze organisatie bestaat nog steeds en omvat 120 landen. Het Westen noemde deze alliantie lange tijd met weinig gevoel voor respect ‘de Derde Wereld’. Het mondiale Zuiden bevat dus eigenlijk al die landen op het zuidelijk halfrond die momenteel winnen aan gezag en invloed op gebied van onder meer economie, onderwijs en gezondheidszorg.

Gebeurt dat ook, is de vraag. Als we vinden dat de wetenschap een sleutelrol heeft in het oplossen van grote maatschappelijke problemen, dan is de opbouw van meer diverse kennis van groot belang. Daarbij  moeten verschillende perspectieven aan bod komen, zoals van minder goed vertegenwoordigde groepen. De wetenschap moet inclusief zijn in wie als onderzoeker werkt en hoe de resultaten worden verspreid en gecommuniceerd.

Onderzoekagenda’s zijn nog te vaak gericht op de belangen van het mondiale Noorden, van machtige actoren en van gevestigde belangen. Ook in onze tijd heeft onderzoek lang niet altijd een positief effect. Zo is het energieverbruik van recent ontwikkelde chatbots zoals ChatGPT-3 enorm – een weinig geruststellend feit. Wetenschappelijk onderzoek kan op deze manier bijdragen aan bestaande ongelijkheid.

Het gebaar kreeg veel aandacht: alle spelers van de Duitse voetbalploeg hielden demonstratief hun hand voor de mond uit protest tegen het regime in Qatar, dat mensenrechtenactivisten het zwijgen oplegt. Had de Nederlandse ploeg misschien ook zoiets moeten doen? Want dat de mensenrechten in Qatar worden geschonden, lijdt geen twijfel. En hoe meer aandacht daarvoor, hoe beter.

Maar werkt zo’n actie ook? Het schofferen van gastheer of gastvrouw – gastland in dit geval – geldt in de Arabische wereld als een van de zwaarste beledigingen. Gastvrijheid behoort tot de diep verankerde culturele waarden; daarover kan iedereen meepraten die wel eens in het Midden-Oosten heeft gereisd.