Parijs ligt er majestueus bij, als ik de stad eind november bezoek voor een Unesco-conferentie over journalistenveiligheid. Op de keurige Rive Gauche is (nog) geen enkel geel hesje te bekennen. De stad is haar superieure zelf. Al zal dat een paar weken later heel anders blijken te liggen…

Het gebouw van Unesco maakt ook indruk. Een open, modernistisch kantoor, ontworpen in de optimistische jaren ‘50, toen het westen echt dacht dat internationaal overleg de sleutel was tot vrede en begrip. Door de gangen bewegen zich honderden medewerkers uit alle werelddelen. Hoezeer ze onderling ook verschillen, samen stutten ze de zachte waarden van onderwijs, wetenschap en cultuur. De sfeer is voorkomend, als uit een voor Nederland vervlogen tijd.

Volop ingrediënten voor een nostalgisch gevoel.

Maar Unesco staat wel degelijk met beide benen in de huidige tijd. Dat hoor en zie ik ter vergadering. Meer dan 100 mensen zijn bijeen om het tweejaarlijkse rapport te bespreken over de gebrekkige veiligheid van journalisten wereldwijd. 1010 collega-journalisten bekochten in de afgelopen 12 jaar hun werk met de dood. “En dat is nog maar het aantal waar we zeker van zijn”, zegt de uit Nederland afkomstige commissievoorzitter Albana Shala. “Er zijn veel meer journalisten vermoord, maar hoeveel precies weten we niet.”

Ik was in Shenzhen, in China. Eén van die razendsnel tot mega-afmetingen uitgegroeide Chinese steden. Shenzhen ligt tegen Hongkong aan en heeft mede daarom een speciale status met vrijhandelsfaciliteiten. De Chinese technologie-industrie is hier groot. Je komt langs fabrieksgebouwen van ongekende omvang en net als in vele andere Chinese steden passeer je met de trein onafzienbare wijken met torenflats als boomstammen. Wouden van flats. 

Maar in het voormalige vissersdorp Shekou, inmiddels allang opgeslokt door Shenzhen, staat aan het water een uitdagend gebouw. Het is de Design Society, een museum, ontworpen door de 89-jarige Japanse architect Fumikiko Maki. Het is vorig jaar geopend. Voor ons ongekend snel: het kwam er in drie jaar.

Ik werd rondgeleid door de Nederlandse directeur, die ik ken uit de Nederlandse culturele sector. 

Het was een zondag. Toch werd het museum bezocht door grote en levendige groepen schoolkinderen in de basisschoolleeftijd. Voor de architect was het ‘sociale aspect’ dan ook het voornaamste onderdeel van het ontwerp. Bij de opening, in december 2017 zei hij : “you have to design not just for showing something important, but to be together”. Daarom is een groot deel van het gebouw openbaar toegankelijk.

Als ergens een humanitaire crisis plaatsvindt krijgt noodhulp in de vorm van voedsel, onderdak en gezondheidszorg alle aandacht. Terecht, maar er is alle reden om ook noodhulp voor cultureel erfgoed aan deze prioriteiten toe te voegen.

Recente rampen, zoals de aardbevingen in Nepal en Italië of de grote branden in Californië, lieten zien dat de getroffen lokale bevolking, zodra het kon, naar musea, religieuze gebouwen en archieven ging om onder zeer moeilijke omstandigheden te redden wat er te redden viel. Dit gebeurde ook na de orkanen Irma en Maria, die vorig jaar een spoor van vernieling trokken door het Caribische gebied.

Waarom deden de mensen dat? Omdat cultureel erfgoed gemeenschappen juist in dergelijke moeilijke situaties hoop geeft, en een gevoel van waardigheid en trots. Het erfgoed draagt bij aan de samenhang van de gemeenschap, geeft veerkracht en is onlosmakelijk verbonden met de lokale identiteit. Bovendien is het een bron van inkomsten, bijvoorbeeld als toeristische attractie, en daarom belangrijk voor de wederopbouw. Op papier is cultureel erfgoed geen basisbehoefte. Maar in de praktijk werkt dat anders.