Academische vrijheid en de veiligheid van wetenschappers zijn cruciaal voor een goed functionerende wetenschap. Deze waarden zorgen dat de Nederlandse kennisgemeenschap onafhankelijk en maatschappelijk relevant werk kan doen en zo kan bijdragen aan de welvaart en het welzijn van mensen. Daarmee vormen ze samen voorwaarden voor een gezonde democratische rechtstaat.
Waarom deze adviezen?
Voor Unesco, als VN-organisatie voor de wetenschap, is een vrije en veilige wetenschap een prioriteit. Het bracht in 2017 een Aanbeveling over Science and Scientific Researchers uit, ondertekend door 194 lidstaten, volledig gericht op het versterken van de positie van wetenschap en wetenschappers.1 Een speciaal Unesco-programma over de vrijheid en veiligheid van wetenschappers, dat met hulp van Nederland werd opgericht, onderstreept dat dit onderwerp voor de organisatie blijvend de aandacht heeft.2
De Nederlandse Unesco Commissie bevordert het werk van Unesco op dit thema binnen Nederland. De Commissie is mede opgericht om te zorgen dat de wetenschap in Nederland voor iedereen toegankelijk is, en te garanderen dat iedereen de vruchten plukt van wetenschappelijk onderzoek. Maar doordat de academische vrijheid en de veiligheid van wetenschappers in binnen- en buitenland verre van vanzelfsprekend zijn, komen de waarden van de Commissie onder druk te staan. Daarom brengt de Commissie nu advies uit aan de minister.3
1 Unesco, Recommendation on Science and Scientific Researchers (2017).
2 Unesco’s Programme on the Freedom and Safety of Scientists werd opgericht in 2023.
3 Dit advies richt zich op de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar wijst ook op verantwoordelijkheden van andere partijen. Een zeer recent rapport van de KNAW gaat verder in op hoe deze belanghebbenden stappen kunnen nemen om de academische vrijheid in Nederland beter te beschermen: KNAW, Academische vrijheid in Nederland: Reactie op actuele bedreigingen (2025).