4. Stimuleer een zorgvuldige omgang met demonstraties en campusveiligheid
De spanningen lopen de laatste tijd vaak hoog op bij demonstraties van medewerkers en studenten van universiteiten.26 Mede hierdoor worden deze demonstraties besproken in het kader van campusveiligheid. Het is duidelijk dat iedereen in en om gebouwen van de universiteit veilig dient te zijn. Voor strafbare feiten moeten demonstranten worden vervolgd.
Maar vreedzaam demonstreren is een belangrijk democratisch recht. Juist universiteiten moeten de dialoog over maatschappelijke kwesties kunnen faciliteren.27 Of demonstraties over maatschappelijke kwesties of institutioneel beleid onder de academische vrijheid vallen, valt te betwisten, en hangt af van de gebruikte definitie.28 Maar vreedzaam protest is hoe dan ook van groot belang voor een goed functionerende universiteit. Niet alleen kunnen wetenschappers en studenten immers van waarde zijn door een samenleving soms een kritische spiegel voor te houden, dat onafhankelijke geluid moeten zij ook kunnen richten op de gemeenschap waarvan zij deel uitmaken.
De minister kan in gesprek treden met universiteiten om regels op te stellen voor demonstraties die zich zoveel mogelijk beperken tot strafbare feiten zoals bedreiging, discriminatie of intimidatie.29 De minister kan pleiten voor terughoudendheid, bijvoorbeeld bij het inzetten van veiligheidspersoneel en politie, en erop wijzen dat deze inzet ook juist kan bijdragen aan een gevoel van onveiligheid onder medewerkers en studenten.30
26 Trouw, ‘Tijdens pro-Palestijnse protesten maakte UvA meerdere missers, blijkt uit evaluatie’, 24 februari 2025.
27 Voor de studenten moeten universiteiten bovendien een pedagogische vrijplaats zijn voor ‘frictieve’ gesprekken, stelt universitair docent Saro Lozano Parra. ScienceGuide, ‘Studentenprotesten: een schreeuw om een nieuw begin’, 24 mei 2024.
28 Ook internationaal nemen organisaties verschillende posities in. Scholars at Risk en de European University Association scharen demonstraties van studenten en medewerkers onder de academische vrijheid, maar de International Science Council ziet dit enkel als onderdeel van de vrijheid van meningsuiting (‘freedom of expression’). Voor een genuanceerde bespreking van de relatie tussen protest en academische vrijheid, zie: Council for the Defence of British Universities, ‘The interdependence of academic freedom and protest’, 25 november 2021.
29 UNL en de Vereniging Hogescholen publiceerden in 2024 een Richtlijn protesten universiteiten en hogescholen, die op belangrijke punten verder ging dan strikt strafbare feiten. De richtlijn werd bekritiseerd door onder andere De Jonge Akademie, de vakbonden, en Amnesty International.
30 Voorbeeld zijn de vergaande maatregelen die vorig jaar werden getroffen bij een demonstratie aan de Universiteit Leiden. Veiligheidsmedewerkers van universiteiten maken zich zorgen om activisme, maar wijzen in het recente Risico- en Dreigingsbeeld Hoger Onderwijs (2024) ook op een spanningsveld tussen veiligheid en academische vrijheid, waar universiteiten zich voortdurend bewust van moeten zijn. Zie: ScienceGuide, ‘Veiligheidsexperts zien toename van activisme als bedreiging voor hoger onderwijs’, 11 november 2024.