Naar aanleiding van het besluit om de Hoge Aswandam in Egypte te bouwen, ontstond in de jaren vijftig het eerste internationale project van Unesco om belangrijk erfgoed te redden.
3. Het redden van het erfgoed van de wereld
In de Nijlvallei bevinden zich de Aboe Simbeltempels, een van de belangrijkste kostbaarheden van de Egyptische beschaving. De regelmatige overstromingen van de vallei baarden de internationale gemeenschap grote zorgen. Om de tempels te beschermen, moest er snel actie ondernomen worden. Na een beroep op de regeringen van Egypte en Soedan, lanceerde Unesco in 1959 een internationale campagne om Aboe Simbel te redden. Unesco’s inspanningen werden ondersteund door zo’n vijftig landen, die in een periode van achttien jaar bij elkaar tachtig miljoen Amerikaanse dollar schonken aan de reddingsoperatie.
Met een knap staaltje moderne techniek, werden de tempels op het eiland Philae steen voor steen afgebroken en op het naburige eiland Agilkia weer opgebouwd, waar ze geen gevaar liepen om overstroomd te worden door de Nijl.
Om de monumenten op het eiland onder te brengen, werden rotsen opgeblazen met springstof. De ontploffing veroorzaakte gaten in de bergwand en de zware blokken van de uit elkaar gehaalde tempels werden daar in geplaatst. De lichtste stenen blokken wogen een halve ton en de zwaarste twaalf ton. Zo’n veertigduizend blokken moesten verplaatst worden. Elk blok had een nummer, om er zeker van te zijn dat ze goed teruggeplaatst werden op hun nieuwe locatie.
Met het bouwen van de Aswandam, zouden de Aboe Simbeltempels volledig onder het water van de Nijl komen te staan. Het afbreken en verplaatsen van de monumenten was de enige manier waarop deze tempels (die we tegenwoordig zouden beschouwen als onroerend cultureel erfgoed) gered konden worden. Tegenwoordig vinden erfgoedbeschermers het verplaatsen van culturele erfgoedmonumenten onwenselijk. Het is echt een allerlaatste redmiddel, zoals ook het geval was bij Aboe Simbel.
3.1 De succesvolle Aboe Simbel-campagne
De campagne om Aboe Simbel te redden liet zien dat er plekken zijn op de wereld die zo’n uitzonderlijke universele waarde hebben, dat ze veel meer mensen aangaan dan alleen de bevolking van het land waar het monument staat. Het toonde ook het belang van gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit van verschillende naties, als het aankomt op erfgoedbehoud. Het succes van de campagne heeft geleid tot andere internationale beschermingscampagnes: Venetië in Italië, Moenjodaro in Pakistan en Borobudur in Indonesië, om er maar een paar te noemen. Sommige van die campagnes lopen nog steeds, zoals het Internationale Beschermingsprogramma in Angkor, Cambodja.
Opdracht 2: de zeven wereldwonderen
Doel: leren over deze unieke locaties, van de oudheid tot het heden
Type activiteit: discussie, activiteit in de klas
Duur: eén lesuur
Geschikt voor: geschiedenis, aardrijkskunde, maatschappijleer
Nodig: werelderfgoedkaart
Het concept van een lijst met belangrijke plekken is heel oud. De Oude Grieken verwezen al naar de Zeven Wereldwonderen:
- De piramides van Egypte
- De hangende tuinen van Babylon
- De tempel van Artemis in Efeze
- Het beeld van Zeus in Olympia
- Mausoleum van Halicarnassus
- Kolossus van Rodos
- Pharos van Alexandrië
De piramides in Egypte bestaan nog, maar de andere zes wonderen van de antieke wereld zijn verdwenen, op een paar archeologische vondsten na.
De Zeven Wereldwonderen werden door de Oude Grieken beschouwd als de beste voorbeelden van culturele monumenten in hun Mediterrane wereld. Op de Werelderfgoedlijst staan culturele en natuurlijke erfgoederen van over de hele wereld en, het allerbelangrijkste, de Werelderfgoedconventie biedt juridische bescherming. In tegenstelling tot de Zeven Wereldwonderen, hopen we in de komende eeuwen alle Werelderfgoederen te kunnen redden.
Vraag leerlingen om een lijst te maken met de zeven belangrijkste locaties voor hen – hun eigen Zeven Wereldwonderen – en vergelijk hun zeven voorstellen met de erfgoederen op de Werelderfgoedlijst. Bespreek de resultaten.
3.2 Het opstellen van een verdrag om ons Werelderfgoed te redden
Een direct gevolg van de campagne om Aboe Simbel te redden, was dat Unesco begon met de voorbereidingen om een conventie op te stellen voor de bescherming van cultureel erfgoed. Ze deed dit samen met de non-gouvernementele organisatie International Council on Monuments and Sites (ICOMOS). De Verenigde Staten van Amerika en de International Union for the Conservation of Nature (IUCN, tegenwoordig bekend als World Conservation Union, een andere non-gouvernementele organisatie) stelden voor om het behoud van zowel natuurlijke als culturele erfgoederen te verbinden in één wettelijk instrument. Dit voorstel werd in september 1972 gepresenteerd op de United Nations Conference on the Human Environment, een internationale milieuconferentie in Stockholm (de VN-Conferenties inzake Milieu en Ontwikkeling in Rio de Janeiro in 1992 en 2012, waren hier het vervolg op). Zo werd er een basis gelegd voor een internationaal verdrag dat cultureel en natuurlijk erfgoed met unieke, universele waarde beschermt.
Opdracht 3: een definitie van erfgoed en behoud
Doel: het beter begrijpen van de begrippen erfgoed en behoud
Type activiteit: discussie, activiteit in de klas
Duur: twee lesuren
Geschikt voor: taal
Vraag de leerlingen om een definitie te geven van erfgoed en behoud en korte opstellen te schrijven over de twee woorden. Vraag leerlingen of ze voorbeelden kennen van recente projecten met betrekking tot behoud in hun eigen regio en om voorstellen te doen voor een project.
Op de conferentie in Stockholm werd het aan Unesco toevertrouwd om een verdrag uit te werken dat zowel natuurlijk als cultureel erfgoed beschermt. Unesco is de enige gespecialiseerde organisatie binnen de VN die zich bezighoudt met onderwijs, wetenschap en cultuur.
Een paar maanden na de milieuconferentie in Stockholm, op 16 november 1972, werd de Overeenkomst voor de bescherming van het cultureel en het natuurlijk erfgoed van de wereld aangenomen. Dit gebeurde tijdens de zeventiende sessie van de Algemene Conferentie van Unesco, op het hoofdkwartier van de organisatie in Parijs.
Het begrip Werelderfgoed
- behoud van erfgoed met unieke, universele waarde → zowel cultureel als natuurlijk erfgoed
- erfgoed dat onroerend is → behoud van onvervangbaar erfgoed
- behoud van Werelderfgoed is afhankelijk van internationale samenwerking