Mij lijkt evident van wel, maar de Philharmonie van Haarlem schrapte het festivalweekend “De 48 uur van Tsjaikovski en Stravinsky” omdat het uitvoeren van Russische muziek “niet goed voelt nu” (Stravinsky kwam nota bene uit een Oekraïense familie!), de Cardiff Philharmonic schrapte een Tsjaikovski concert, het Concert-gebouworkest meldde dat aan de uitvoering van de twaalfde symfonie van Sjostakovitsj een grondige discussie met orkestleden voorafging en de Hermitage Amsterdam verbrak de banden met het Hermitage museum in Sint Petersburg. Mijns inziens zou cultuur juist bruggen moeten slaan en ons moeten doen beseffen dat Rusland meer is dan Poetin en geweld.

Vereenzelvigen met het regime

Lastiger is wellicht hoe om te gaan met Russische artiesten, vooral als zij zich in het verleden vereenzelvigden met het regime. Ik vind het eerlijk gezegd nogal makkelijk om vanuit onze luie stoel Russen op te roepen om afstand te nemen van de agressie van hun vaderland. Niettemin doen sommige artiesten dat. Vasily Petrenko, chef-dirigent van het Royal Philharmonic en het Moskouse Svetlanov Orchestra, noemde de invasie “één van de grootste morele fouten van deze eeuw” en schortte al zijn optredens in Rusland op “tot de vrede is hersteld”. Tugan Sokhiev, verbonden aan het orkest van Toulouse en het Bolshoi Theater, stelde dat hij desgevraagd niet de ene culturele traditie boven de andere kon stellen en daarom besloten had bij beide instellingen terug te treden. Petrenko woont overigens buiten Rusland, Sokhiev heeft zijn gezin in Rusland…

Gergjev

De meeste opschudding wekte het geval van Valery Gergjev, de bekendste Russische dirigent, en al sinds vele jaren leider van het beroemde Mariinsky Theater in Sint Petersburg. Gergjev heeft de afgelopen dertig jaar zijn ziel en zaligheid gelegd in het weer tot grote hoogte opstoten van het Mariinsky Theater, door talloze tournees, plaatopnames, het terug op het repertoire brengen van vergeten opera’s van Tsjaikovski, Rimski-Korsakov en Prokofjev etc. etc. Tegelijkertijd was hij ook in het Westen zeer actief, onder meer als chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch (1995-2008), het London Symphony (2007-2015) en de Münchner Philharmoniker (2015-).

Geen afstand genomen

Gergjev heeft in het verleden nooit afstand genomen van Poetin, integendeel. Hij steunde de invasie van de Krim en de anti-homo wetgeving, de bombardementen in Syrië, Poetin was eregast bij de ingebruikneming van het $500 miljoen dollar kostende nieuwe Mariinsky II, Gergjev maakt deel uit van de presidentiële adviesraad voor kunst en cultuur etc. etc. Niet geheel onbegrijpelijk buitelden orkesten, festivals en concertzalen dan ook kort na de invasie over elkaar heen om van Gergjev te eisen dat hij afstand zou nemen van Poetin en de invasie zou veroordelen. En omdat Gergjev zweeg, verloor hij binnen een paar dagen al zijn engagementen in het Westen, inclusief zijn chef-dirigentschap in München en zijn festivals in Rotterdam en Mikkeli.

Teleurgesteld

Ik ken Gergjev persoonlijk en was niet verbaasd, maar wel teleurgesteld over zijn zwijgen. Een anti-Poetin-verklaring had ik niet verwacht, maar zelfs geen uitspraak tegen oorlog, helemaal niets. Gergjev is nota bene al sinds 2003 Unesco Artist for Peace! En toch? Kan men een demonstratieve distantiëring verlangen van iemand, wiens levensmiddelpunt in Rusland is, die in Sint Petersburg het Mariinsky Theater leidt, wat niet alleen zijn levenswerk is maar waar ook inmiddels 5.000 mensen werkzaam zijn? En waarom nu en niet eerder? Hebben we hier, net als na de overval op de Krim, allemaal zitten slapen of is dit wijsheid achteraf? Kunnen we iets leren van het geval Willem Mengelberg, 50 jaar lang chef-dirigent van het Concertgebouworkest, die in de Tweede Wereldoorlog door bleef dirigeren en dat in 1945 moest bekopen met een levenslang beroepsverbod, waarvan we nu na vele jaren zeggen dat het wellicht toch een te harde maatregel was?

Troost

Kortom, misschien is het toch allemaal iets minder zwart-wit dan velen denken. Ik troost me met de woorden van de Russische schrijver Michail Sjisjkin in NRC Handelsblad van 3 maart. “Poetin zal verdwijnen, maar de pijn en de haat zouden nog wel eens voor lang in de harten kunnen achterblijven. Alleen kunst, literatuur, cultuur zijn in staat om te helpen dit trauma te overwinnen. Vroeg of laat zal het gemene, waardeloze leven van de dictator ten einde komen, terwijl de cultuur verder leeft: zo was het altijd al en zo zal het ook na Poetin zijn.”

Peter van Laarhoven is vicevoorzitter van de Unesco Commissie. Hij schrijft dit stuk op persoonlijke titel.