De vrij beschikbare kennis is niet alleen een rechtvaardiging voor geïnvesteerd gemeenschapsgeld, maar biedt ook kansen de wetenschap beter in te zetten voor de complexe maatschappelijke vraagstukken waar we voor staan.
Ook Unesco heeft Open Science omarmd als koerswijziging in de wetenschap. Daarom werken de lidstaten aan een nieuwe richtlijn die helderheid en wereldwijde consensus biedt over wat we verstaan onder Open Science, en hoe het ons vooruit kan helpen.
Maar leidt een open wetenschap vanzelf tot meer vrij beschikbare kennis en een betere toegang tot kennis voor iedereen? Zodat maatschappelijke problemen inderdaad beter kunnen worden aangepakt? Is Open Science een panacee voor de tekortkomingen van ons huidige wetenschapsmodel?
Deze vragen stelde de Unesco Commissie aan diverse Open Science experts. Het beeld dat uit deze discussie naar voren komt, is dat de voordelen van een open wetenschap niet vanzelfsprekend zijn. Een open blik voor de risico’s mag in de Unesco-richtlijn niet ontbreken. Daarom: vijf waarschuwingen voor een mondiale Open Science-richtlijn.
- Door Open Science verdwijnen obstakels voor de toegang tot wetenschap, maar er ontstaan ook nieuwe.
In een open wetenschapsmodel vervallen de betaalmuren om wetenschappelijke artikelen te lezen, maar ontstaan nieuwe betaalmuren om te kunnen publiceren, want publiceren gaat geld kosten. Voor wetenschappers met weinig financiële middelen is open publiceren daarom vaak te kostbaar.
- Zie Open Science niet alleen als een nieuw model, maar vooral als een waarde
Open Science is meer dan een ander wetenschapsmodel: het is een manier om de wetenschap responsiever te maken: de wetenschap staat in dienst van de mensheid en een open wetenschap kan die rol beter vervullen. We moeten daarom niet vergeten Open Science als een waarde te zien.
- Open Science leidt tot nieuwe vormen van ongelijkheid en uitsluiting wereldwijd
Open Science kent het gevaar de mondiale tegenstellingen te vergroten, en de wereldwijde kloof in kennis te verbreden in plaats van te dichten. Participatie ligt aan de basis van een open wetenschapssysteem, maar het vereist middelen, infrastructuur, technologie en kennis om mee te kunnen doen. Het is belangrijk deze nieuwe uitsluitingsmechanismen bloot te leggen.
- Ook bij Open Science ligt vercommercialisering van de wetenschap op de loer
In het ‘oude’ wetenschapsmodel hebben commerciële uitgeverijen een machtige positie in het vrijgeven van publicaties en onderzoeksresultaten. Maar Open Science is geen pasklare oplossing hiervoor en loopt hetzelfde risico ‘gekaapt’ te worden door commerciële bedrijven en ‘platformisering’. Een Unesco-richtlijn moet aanwijzingen bevatten hoe we de publieke sector en de publieke rol van wetenschap hiertegen kunnen wapenen.
- Open Science werkt alleen als de manier waarop we wetenschap waarderen, ook verandert
Een responsieve wetenschap die de maatschappij vooruit helpt, vraagt om een andere manier van belonen en waarderen: in de verdeling van publiek onderzoeksgeld wordt de mogelijkheid voor kennisbenutting en samenwerking belangrijker dan lange publicatie-CVs en een hoge impact factor.. Alleen dan maakt Open Science kans van slagen. Open Science werkt zo mee aan de emancipatie van toegepaste kennis, en kennisvormen die in het oude systeem onvoldoende belicht werden, waaronder inheemse kennis.
Een uitgebreidere versie is als advies aan het Unesco Secretariaat aangeboden in het kader van het consultatieproces voor de nieuwe Unesco Open Science-richtlijn.
