Bestuurders en burgers bevinden zich momenteel in een omgeving waarin crises (wonen, vluchtelingen, pandemie, energie) zich snel opvolgen. Een huis om in te wonen, water uit de kraan, adequate gezondheidszorg en een veilige en gezonde leefomgeving zijn inmiddels niet meer vanzelfsprekend. Dit geeft aan dat fundamentele mensenrechten onder druk komen te staan, ook bij ons in Nederland.

Historische resolutie VN

Dat dit een mondiaal probleem is blijkt onder meer uit de historische resolutie vorig jaar van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin wordt uitgesproken dat ieder mens recht heeft op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving. De Raad van Europa heeft kort daarop, mede in het verlengde van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, alle lidstaten opgeroepen werk te maken van dit universele mensenrecht.

Aanspreekbaar

Mensenrechtenbeleid kan alleen effectief zijn wanneer de verschillende bestuurslagen hier actief en in samenwerking met elkaar bij betrokken zijn. Gemeenten zijn als eerste overheid voor haar burgers aanspreekbaar op mensenrechten. Zij staan het dichtst bij de burgers en kunnen gericht acteren om door burgers ervaren problemen te helpen oplossen. De decentralisatie van rijkstaken naar de gemeenten in de afgelopen jaren heeft tot gevolg gehad dat gemeenten niet alleen meer invloed maar ook meer verantwoordelijkheid ten aanzien van mensenrechten hebben gekregen. Geen circulaire economie, goede gezondheidszorg of een gezonde leefomgeving zonder een gemeente die zich actief opstelt om de mensenrechten te respecteren, te beschermen en te verdedigen.

Het verschil maken

Er zijn in Europa inspirerende voorbeelden te vinden waaruit blijkt dat gemeenten en regio’s echt het verschil kunnen maken. Zo kan moderne slavernij worden tegengegaan en een circulaire economie worden bevorderd door een gericht inkoopbeleid. Overigens zijn niet alleen gemeenten op lokaal niveau actief, ook scholen besteden in navolging van de Unesco-scholen en de scholen van het Global Citizens Network aandacht aan wereldburgerschap waar mensenrechten een belangrijk onderdeel van uitmaakt.

SDG's

Hoewel steeds meer gemeenten in Nederland de in 2015 door de Verenigde Naties geformuleerde Sustainable Development Goals (SDG´s) en de New Urban Agenda als een praktisch handvat gebruiken voor een eigen mensenrechtenbeleid, valt hier nog wel een wereld te winnen. Zo is het bijzonder dat het bedrijfsleven vanaf 2024 gaat rapporteren over de impact op milieu en maatschappij, terwijl lokale overheden nog niet eens echt zijn begonnen met het formuleren van beleid vanuit de SDG’s – gericht op het beëindigen van armoede en ongelijkheid, de bescherming van de aarde en beschikbaarheid van gezondheidszorg, gerechtigheid en welvaart voor iedereen – laat staan dat de bedrijfsvoering is ingericht vanuit een op mensenrechten gebaseerde outcome-oriëntatie. Dit betekent niet dat de afgelopen tijd geen aandacht aan dit onderwerp is gegeven. Zo heeft onlangs de Unesco het rapport Governing the City by Human Rights Objectives uitgebracht waarin praktische handvatten voor een mensenrechtenbeleid op lokaal niveau te vinden zijn. Ook hierin wordt aangegeven dat een participatieve benadering een belangrijke voorwaarde is om tot een succesvolle aanpak te komen.

Uitdaging

De vraag is dan ook welke Nederlandse gemeente of regio de uitdaging aangaat om aan de slag te gaan met een integraal beleid gebaseerd op mensenrechten en met een op outcome georiënteerde uitvoeringspraktijk op basis van ‘human rights budgetting’. De lokale overheden hebben nu meer dan ooit de mogelijkheid om het verschil te maken, maar dat vraagt wel commitment en samen met inwoners en bedrijven om implementatie van een op ‘human rights first’ gebaseerd integraal beleid en uitvoering.

Harald Bergmann is burgemeester van de gemeente Middelburg en o.m. lid van de Nederlandse Unesco Commissie, lid van het Congres van lokale overheden van de Raad van Europa en initiatiefnemer van het Human Rights Handbook for Local and Regional Authorities.