Omdat Unesco als VN-organisatie het mandaat heeft op het gebied van media en journalistiek, buigt de Nederlandse Unesco Commissie zich structureel over onderwerpen als persvrijheid en persveiligheid. Hoe gaan we in ons land om met de persvrijheid, met de veiligheid van journalisten, met de rol van media in een democratie? Vanuit die opdracht richt de Commissie hier de blik op de publieke omroep.
De laatste jaren ligt de publieke omroep regelmatig onder een vergrootglas en is er veel kritiek op het omroepbestel. Niet alleen vindt er momenteel een aantal onderzoeken plaats, ook worstelt de publieke omroep met een nieuwkomer als Ongehoord Nederland. In een brief uit 2022 aan de staatssecretaris voor Media geeft de Raad voor Cultuur aan dat het huidige omroepbestel op termijn niet goed houdbaar is.
In de goed gevulde grote zaal van De Balie – en met ruim 500 kijkers op de livestream – leidt Martijn de Greve het debat en start Ton F. van Dijk (oud-omroepbestuurder en columnist van HP/De Tijd) met een korte inleiding waarin hij de publieke omroep in één minuut analyseert en het bijzondere Nederlandse model van externe pluriformiteit toelicht.
Kijk het debat over de publieke omroep hier terug:
Geen oneliners
Het hoofdonderwerp van de avond wordt gevat in een panelgesprek tussen Ton F. van Dijk, Sarah Sylbing (hoofdredacteur VPRO) en Guikje Roethof (oud-ombudsman van de NOS). Ze constateren dat een debat over de waarde van de publieke omroep, nu en in de toekomst, zich moeilijk laat vatten in oneliners, daarvoor is het huidige systeem te complex. Hoe stel je bijvoorbeeld vast of de publieke omroep pluriform genoeg is, als de opdracht is om een brug te slaan naar verschillende groepen en stromingen binnen ons land? En hoe ga je om met een nieuwe omroep als Ongehoord Nederland die er ‘alternatieve regels’ op nahoudt? Moet je daarop reageren en handhaven binnen het bestel, waardoor je makkelijker de deur naar elkaar openhoudt? Of is handhaving via het strafrecht nodig? Het lastige is dat er geen eenduidige oplossing is: in de waardengemeenschap – die de publieke omroep als cultuurdrager vertegenwoordigt – zijn de meningen stevig verdeeld. Tegelijkertijd vraagt het panel zich af, met een blik op de toekomst, of het vaak benoemde en geroemde BBC-model dan wel de oplossing is? Ook daar worstelt men met de waarden van een publieke omroep en is het de vraag of pluriformiteit en inclusiviteit intern wel voldoende zijn geregeld.
De liefde en waardering voor het bijzondere Nederlandse model is dan ook weer zo groot, dat men denkt dat de discussies over de omroepverenigingen en het huis van de publieke omroep over tien jaar wellicht nog steeds zullen plaatsvinden.
Op een punt zijn alle panelleden het eens: al geruime periode lukt het de publieke omroep niet om een gezamenlijke visie te formuleren over het waarom en hoe van het bestel. Veel energie is sterk intern gericht. Daarmee loopt de publieke omroep het risico achter de feiten aan te lopen. Bij een andere politieke wind kan het bestel zomaar gedwongen worden om te bezuinigen, of in te krimpen, of het roer volledig om te moeten gooien zonder daarin zelf een duidelijke stem te hebben gehad.
Makers
Het eerste deel van de avond staat in het teken van de makers van Hilversum, met aan tafel documentairemaker Monique Nolte (Het beste voor Kees). Hoewel Nolte op het standpunt staat dat ‘een goed verhaal’ zich altijd moet kunnen verkopen bij de publieke omroep, is de werkelijkheid anders. Als documentairemaker ervaart ze dat het heel lastig is om ‘er tussen te komen’ in Hilversum. En zit je er eenmaal tussen, dan zijn de arbeidsvoorwaarden vaak onvoldoende om van te leven. Een recent alternatief voor makers zijn de commerciële streamingdiensten die in het ‘documentaire-gat’ lijken te springen. Maar geredeneerd vanuit de publieke waarden die verweven zitten in het bestel is het de vraag of dat nu een gewenste ontwikkeling is.
Worstelend
Jeroen Pen, journalist en (inmiddels weer) werkzaam bij de publieke omroep, schetst mede aan de hand van zijn boek De meest besproken man van Nederland een worstelend beeld van de publieke omroep: die zit regelmatig met zichzelf in de knoop, jaagt permanent vernieuwing na en is steeds op zoek naar weer een nieuwe merkidentiteit. Maar het is ook een publieke omroep waar je aan verknocht bent en waar het lastig is om van los te komen als individuele medewerker en maker, gelet ook op zijn terugkeer bij de publieke omroep.
