Met een internationale conferentie zette minister Sigrid Kaag het belang van psychosociale bijstand in crisissituaties op de agenda. 'Niet alleen wederopbouw, maar ook geestelijke zorg hoort bij noodhulp' (Trouw, Opinie, 7 oktober).

Een terechte oproep die de huidige benadering van wat 'noodzaak' en 'basisbehoefte' is, uitdaagt. Als je wereld overhoop ligt, is meer nodig dan water en een dak boven je hoofd om op te krabbelen. Juist dan zijn zaken die houvast geven, die je dierbaar zijn en perspectief bieden, van levensbelang.

Houvast

Dat houvast vinden mensen voor een belangrijk deel in hun eigen cultureel erfgoed en cultuuruitingen. Daarom is het van belang dat politici en beleidsmakers van meet af aan erfgoed en cultuur meenemen in hun crisisrespons.

Foto's, souvenirs, aandenkens aan dierbaren, we weten allemaal wat die betekenen voor een individu. Datzelfde betekent cultureel erfgoed voor een getroffen samenleving. Kort nadat orkaan Irma verwoestend over de Cariben geraasd had, zagen we hoe bewoners, ondanks al hun persoonlijk leed, kunstvoorwerpen, archeologische resten en historische documenten probeerden te redden. Ook in Syrië, Irak en Mali proberen jong en oud erfgoed veilig te stellen. Soms met gevaar voor eigen leven.

Erfgoed is zoveel meer dan een stapel stenen of zomaar een traditie. Het is onderdeel van wie we zijn. Daarom vraagt Unesco, maar ook de Wereldbank, aandacht voor cultureel erfgoed in wederopbouw. Simpelweg omdat terugkeer naar het dagelijks leven niet kan zonder rekening te houden met de culturele identiteit van de getroffen persoon of gemeenschap.

Onderschat

De betekenis van cultuur als instrument voor psychosociale hulp wordt onderschat. Na de orkaan op de Bahama's veranderde de National Art Gallery in een veilige haven voor de gemeenschap en bood het zorgverleners de ruimte om juist daar mentale steun te bieden aan getroffenen. Het museum raakte beschadigd, net als de collectie, maar zijn maatschappelijke rol bleef.

Voor verwerking van trauma's is een basaal gevoel van veiligheid nodig. Cultureel erfgoed kan hierbij faciliteren, in letterlijke zin of als aanknopingspunt in het proces van verwerking. De rol van cultureel erfgoed moet meer aandacht krijgen en een vaste plek in noodhulpsituaties. Getroffen gemeenschappen staan er nu alleen voor, culturele organisaties kunnen meestal geen aanspraak maken op financiële noodhulp.

Hier ligt een grote kans voor minister Kaag en voor Nederland. Haal cultuur weg uit de marges van de humanitaire hulp en plaats het daar waar het hoort: in het hart van de samenleving.

Dit opinieartikel verscheen op 18 oktober 2019 in dagblad Trouw.