De omgang met ons slavernijverleden leidt al geruime tijd tot verhitte en gepolariseerde discussies. Deze dagen gebeurt dat in alle intensiteit naar aanleiding van de Keti Koti-viering, waarbij de formele afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 herdacht wordt, en de vraag of Nederland deze dag, in navolging van de VS, tot nationale feestdag moet uitroepen. Op 1 juli verschijnt ook het rapport van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden. En vandaag debatteert de Tweede Kamer over het onderwerp. De centrale vraag: hoe kunnen we ons verhouden tot deze donkere periode uit onze gedeelde geschiedenis? En hoe kunnen wij, ondanks dit verleden, onze eenheid en saamhorigheid als Nederlanders versterken?
Veel weerklank
In november hebben wij in verschillende media gepleit voor het instellen van een Waarheids- en Verzoeningscommissie. Deze oproep vond verrassend veel weerklank. Wij voerden gesprekken met politici van alle gezindten, opiniemakers, wetenschappers en ambtenaren. Die hebben ons ervan overtuigd dat we het gesprek over ons slavernijverleden op radicaal andere wijze moeten voeren. Het huidige gepolariseerde debat, waarin partijen lijnrecht tegenover elkaar staan en niet naar elkaar luisteren, brengt ons niet verder. Excuses aanbieden, nadenken over financiële schadevergoeding, het is allemaal van belang, maar er is méér nodig. Dat begint met het erkennen dat het debat over het slavernijverleden op een spiritueel niveau gevoerd moet worden. Het gaat om een gemeenschappelijk, spiritueel proces dat zich niet richt op de schuldvraag maar dat draait om vragen als: word ik gezien? Mag ik er zijn? Mag mijn verleden er zijn? En zijn we verbonden genoeg met elkaar?
Deze vragen gelden voor de nazaten van de slaafgemaakten, die zich afvragen of de pijn van hun voorouders wordt gezien en die aanlopen tegen racisme en discriminatie. En het geldt voor hen die al generaties hier wonen en zich afvragen of zij nog wel trots mogen zijn op hun land, en die bang zijn dat hun dat wordt afgenomen. Het gesprek voeren op een spiritueel niveau zou een ontwapenend bevrijdende en verbindende ervaring zijn.
Het klinkt misschien wat vaag, in een land dat gewoonlijk kwesties oplost via rechtszaken en parlementaire commissies. In Zuid-Afrika besefte aartsbisschop Desmond Tutu na de afschaffing van apartheid dat dat een heilloze weg zou zijn die de onderlinge spanningen alleen verder zou doen toenemen. Zijn Waarheids- en Verzoeningscommissie liet mensen hun verhaal doen. Alle perspectieven werden belicht. Er ontstond ruimte voor begrip, erkenning en verzoening en dat werd gemarkeerd met een ritueel. Natuurlijk is de setting rond het slavernijverleden in Nederland geheel anders. Er zijn geen directe betrokkenen meer in leven. Maar de nazaten dragen de verhalen en de daarbij horende pijn met zich mee. En zij voelen zich daarin niet gezien. Dat moet aangepakt worden, voordat we met elkaar verder kunnen.
Ongekend experiment
Het zou voor Nederland een ongekend experiment zijn. Net als Zuid-Afrika hebben andere landen hier ervaring mee, zoals de archieven van Unesco’s Memory of the World laten zien. En ook al is er in tegenstelling tot Zuid-Afrika geen gedeelde religieuze en spirituele taal meer in Nederland en hebben wij weinig gevoel voor rituelen: het kan. Het gaat er nu om lef te tonen en met concrete voorstellen te komen. Wij roepen de minister van binnenlandse zaken en de Tweede Kamer op gebruik te maken van de grote bereidwilligheid van schrijvers, journalisten, kunstenaars, artiesten , filosofen, theologen en psychologen om het experiment aan te gaan en mee te denken over een passende setting, taal en rituelen om dit spirituele proces op gang te brengen. Want alleen door in alle openheid, zonder vooringenomenheid naar elkaars verhalen te luisteren, kan er ruimte ontstaan voor een Gouden Eeuw, voor álle Nederlanders.
Dit artikel is mede geschreven door Joost Röselaers (remontrants predikant, afgestudeerd op de Waarheids- en Verzoeningscommissie), en verscheen ook in Trouw.
