Musea en erfgoedinstellingen spelen een cruciale rol in het behoud van ons collectieve geheugen en vertellen de verhalen over onze geschiedenis. In tijden van oorlog en conflict lopen zij aanzienlijke risico's. Niet in het minst omdat Rusland erfgoed actief tot doelwit maakt en vernietigt als onderdeel van haar oorlogsstrategie. De Oekraïense cultuur wordt letterlijk uitgewist door diefstal van kunstschatten en het bombarderen van monumenten, musea en kerken.
Ver van ons bed?
Het is verleidelijk om te denken dat dit conflict ver van ons bed is en zal blijven. NAVO-admiraal Rob Bauer gaf echter aan dat we in een tijd leven waarin alles mogelijk is en Poetin waarschuwde in zijn jaarlijkse speech voor een oorlog met Europa.
Juist nu enkel nog sprake is van dreiging en geen directe confrontatie, moeten we aan de slag. Dit betekent onder meer het ontwikkelen van noodplannen, het opstellen van richtlijnen voor het evacueren van artefacten en het samenwerken met lokale autoriteiten zoals de veiligheidsregio’s. Ook moeten musea en erfgoedinstellingen investeren in technologische oplossingen, zoals geavanceerde beveiligingssystemen en de digitalisering van collecties, om te kunnen garanderen dat ons cultureel erfgoed bewaard blijft voor toekomstige generaties.
Zelf aan zet
De sector is hierbij primair zelf aan zet en hoeft in dezen vooralsnog niet veel te verwachten van de Rijksoverheid. Ondanks herhaaldelijke kritiek van Unesco Nederland, concludeerde voormalig minister van Cultuur Van Engelshoven in 2021 dat het prima gesteld is met de veiligheid van onze collecties. De kans op een ‘traditionele grondoorlog’ werd toen nog nihil geacht. Ondanks het feit dat de oorlog in Oekraïne het tegendeel bewijst, zijn sindsdien nauwelijks inspanningen verricht om de sector beter voor te bereiden.
Juist nu enkel nog sprake is van dreiging en geen directe confrontatie, moeten we aan de slag.
Hoopgevend is de internationale viering van het Unesco Haags Verdrag dit jaar. Dit verdrag, vernoemd naar de Hofstad waar het in 1954 werd ondertekend, richt zich op de bescherming van erfgoed in tijden van gewapend conflict. Het is het enige cultuurverdrag dat officieel onderdeel uitmaakt van het internationaal humanitair oorlogsrecht en heeft daarmee een bijzondere positie. De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Buitenlandse Zaken en Defensie zitten gezamenlijk om tafel om dit onderwerp de aandacht te geven die het verdient. Samen met Unesco organiseren deze ministeries een internationale conferentie ter ere van de 70ste verjaardag van dit juridische instrument, die zal plaatsvinden van 13 tot 15 mei.
Voorlopers
Ook kent Nederland een aantal voorlopers. Zo doet het Mauritshuis uitgebreid onderzoek naar haar voorbereidende acties en de bescherming van haar collectie tijdens de Tweede Wereldoorlog en loopt Nederland internationaal voorop met de hier gevestigde organisatie Cultural Emergency Response als het gaat om het verlenen van noodhulp aan erfgoedorganisaties in het buitenland. Maar helaas… dit alles is niet voldoende. De Nederlandse Unesco commissie doet een dringende oproep aan alle betrokkenen en verantwoordelijken om nu in actie te komen. Dat is nodig, willen we ervan verzekerd zijn dat de Nederlandse identiteit en cultuur behouden blijven in mogelijke conflictsituaties. De beste voorbereiding gebeurt in vredestijd.
