Wanneer een beslissing wordt genomen die onvoldoende rekening houdt met de wensen van (een deel van) de gebruikers, kunnen tegenstellingen groter worden in plaats van kleiner. In zo’n geval groeit het risico dat kwetsbaar erfgoed door actievoerders wordt beschadigd of vernield.

Verstandig erfgoedbeleid betekent: conflicten vóór zijn. Dat kan door in gesprek te gaan met gebruikers om hun behoeften en wensen in kaart te brengen. Te denken valt aan algemene surveys onder de bevolking of gesprekken met vertegenwoordigers van specifieke groepen – culturele minderheden én meerderheden. Beleidsmakers doen er goed aan zelf het debat aan te zwengelen. Zij zouden zo veel mogelijk betrokken partijen moeten uitnodigen om mee te praten. Langs deze weg zullen erfgoedgebruikers met afwijkende perspectieven zich meer gehoord voelen. Verschillende gebruikersgroepen leren elkaars standpunten te respecteren en gaan samen op zoek naar een nieuw, inclusief verhaal dat als basis kan dienen voor het erfgoedbeleid.

Erfgoedbeheerders kunnen zelf inhoudelijk bijdragen door middel van educatie en voorlichting. Zo organiseerde het Persmuseum in Amsterdam in de winter van 2015-2016 de tentoonstelling Zwarte Piet in de media, waar bezoekers werden geïnformeerd over de herkomst van de figuur, zijn rollen in de beeldcultuur en de discussies over zijn uiterlijk vanaf 1850. Dergelijke projecten geven niet alleen verdieping aan het debat, maar kunnen ook bijdragen aan begrip over en weer tussen de deelnemers. En ze kunnen het draagvlak voor eventueel nieuw beleid vergroten.

Het zal misschien niet altijd lukken één verhaal te formuleren waarin alle gebruikers zich herkennen. In zo’n geval is het goed de diversiteit aan perspectieven te accepteren. Het is niet erg als er discussie en polemiek rond bepaald erfgoed is, want hierdoor blijft het levend. Onverschilligheid is voor erfgoed een groter gevaar. Wanneer consensus over het collectieve verhaal buiten bereik ligt, kan als alternatief worden geprobeerd de verschillende groepen gebruikers elk op hun eigen manier te bedienen. Veel waardevol erfgoed van minderheden wordt nog niet als zodanig erkend. Het is zaak om dit erfgoed te inventariseren, te beschermen en te ontsluiten. Een voorbeeld is het geplande monument op de Rotterdamse Lloydkade voor Molukkers die na de Indonesische onafhankelijkheid naar Nederland zijn gekomen. Ook zulke initiatieven leiden tot meer inclusie.

Concrete keuzes zal iedere beleidsmaker uiteindelijk zelf moeten maken. Maar één optie bestaat niet. De veranderingen in de samenleving zijn niet te negeren. Wie zijn erfgoedbeleid niet tijdig afstemt op de toekomst, komt voor vervelende verrassingen te staan.