Ouderen, mensen met een chronische ziekte, kankerpatiënten zijn het beschermen waard, zo is hun boodschap via #geendorhout op social media. Deze actie volgt niet alleen op het steeds minder opvolgen van de coronamaatregelen waar juist deze groep door geraakt wordt, maar ook op steeds luider wordende geluiden over de vraag of kwetsbaren een kleinere kans moeten hebben op een plek op de IC in tijden van crisis. Waarbij grove uitingen op social media de boventoon lijken te voeren, gevolgd door zwart-wit discussies in talkshows.

Tweede golf

Met een mogelijke tweede coronagolf op komst zijn het dit soort ethische discussies die de kop opsteken. Nederland staat daarin niet alleen. Corona speelt wereldwijd, en de ethische aspecten van een pandemie zijn vaak ook niet aan landsgrenzen gebonden. Het lijkt dan ook wijs om naar een breder ethisch kader te kijken.

Twee wetenschappelijke adviescommissies van Unesco hebben zich gebogen over ethische vraagstukken vanuit mondiaal perspectief ten aanzien van Covid-19. Overal spelen onzekerheden, onduidelijkheden, er is nog altijd zoveel niet bekend. Daarom is een open en doorgaande dialoog tussen wetenschap, politiek, ethiek en recht noodzakelijk, gebaseerd op datgene dat wèl bekend is. Een dialoog die nationaal en internationaal gevoerd moet worden.

Kwetsbare groepen

In tijden van corona worden de kwetsbaren van de samenleving nog kwetsbaarder, of het nu gaat om kwetsbaarheid door armoede, sekse, ziekte, etniciteit, leeftijd, vluchtelingenstatus of iets anders. En Covid-19 laat nieuwe kwetsbare groepen ontstaan: eenzame mensen, mensen die geen veilige thuissituatie hebben, mensen die minder toegang hebben tot zorg en digitale technologie. Zeker als het gaat om chronische zieken en ouderen geldt dat zij veel serieuzer de quarantaineregels in acht moeten nemen, en de consequenties voelen van het minder serieus opvolgen van maatregelen door anderen.

Het is de verantwoordelijkheid van de samenleving om kwetsbaren te beschermen. Dat vraagt ook om een actieve en uitgesproken steun voor deze groepen, van de overheid en van de hele samenleving. Iedereen heeft hetzelfde recht op zorg. De samenleving kan en mag niet vooraf bepalen wie meer en minder recht heeft, omdat dat in feite een keuze impliceert voor wie wel of wie geen waardevol leven heeft. Leeftijd en gezondheidsstatus kunnen zeker geen reden zijn om mensen hun individuele rechten te ontnemen.

Grote verantwoordelijkheden

De rechten die we hebben wijzen ons ook op onze verantwoordelijkheden. Gezond of ziek, we kunnen allemaal een besmettingsbron vormen voor anderen, en we kunnen allemaal direct of indirect slachtoffer worden van corona, of van de medische, sociale of economische gevolgen ervan. Het afremmen van de verspreiding van het virus is belangrijk, maar evenzo de kwaliteit van het leven in de samenleving waarin dat virus rondwaart. Daarom moeten we niet alleen waarde toekennen aan sociale afstand, maar ook aan sociale nabijheid, van contact met naasten, binnen de grenzen van wat verantwoord is. Juist dat draagt bij aan een waardevol leven, ook in coronatijd. Dat vraagt om het vinden van een balans die recht doet aan het belang van gezondheid èn van kwaliteit van leven. Een belangrijke taak voor de overheid om publieke veiligheid en gezondheid te verzekeren, om blijvend te werken aan draagvlak in de samenleving. Maar ook de verantwoordelijkheid van de samenleving, individueel en collectief, om iedereen te beschermen èn om de samenleving draaiende te houden.

Het is de taak van de overheid om beleid te funderen op de beste beschikbare internationale wetenschappelijke inzichten, en tegelijkertijd op zorgvuldige onderbouwde ethische overwegingen. De internationale rechten van de mens herinneren ons aan deze waarden en onze individuele en collectieve rechten en verantwoordelijkheden. Unesco roept op om, ook in tijden waarin onze collectieve gezondheid gevaar loopt, de individuele rechten, waarden en waardigheid van burgers te respecteren, met speciale aandacht voor de zwakkeren in onze samenleving. 

Met medewerking van:
Melanie Peters – lid Nederlandse Unesco Commissie en lid van Unesco’s Internationale Bio-ethiek Comité (IBC) en Peter-Paul Verbeek – lid Nederlandse Unesco Commissie en voorzitter van Unesco’s mondiale Commissie voor de Ethiek van Wetenschap en Technologie (COMEST)