Schrijver Philip Dröge begint zijn essay Koning, zeg sorry (Tijdgeest, 6 november) met de constatering dat ​excuses voor slavernij in zijn. Dat klopt. Niet alleen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten maakten ze onlangs, ook onder anderen premier Ardern van Nieuw- Zeeland.

Zij bood excuses aan voor de Dawn Raids van vijftig jaar geleden. Bij agressieve politie-invallen, in de vroege ochtend of de late avond, werden mensen afkomstig van de eilanden in de Stille Oceaan hardhandig opgepakt, puur op verdenking van visumoverschrijdingen.

Excuses zijn in

Ook in Nederland zijn excuses in en dat levert aangrijpende momenten op. Wij denken aan de excuses die premier Rutte aanbood in zijn toespraak bij de Nationale Holocaustherdenking op 26 januari. Of de excuses van burgemeester Halsema tijdens de Keti Koti-viering van 1 juli voor de rol van Amsterdam bij de slavernij in Oost en West. En zeker opmerkelijk en ontroerend waren de excuses van de koning voor het gebrek aan optreden van zijn overgrootmoeder koningin Wilhelmina tegen de jodenvervolging.

Geen wonder dat Philip Dröge ervoor pleit dat de koning nu ook excuses maakt voor de rol die zijn familie gespeeld heeft in de slavernij in Oost en West. Toch hebben wij onze vraagtekens bij de oproep.

Excuses van de koning voor het slavernijverleden vallen onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Dergelijke excuses in een persoonlijke context kunnen niet opgelegd worden, die moeten uit iemand zelf komen. De koning heeft op de Dam bewezen dat hij ervoor openstaat en met de juiste woorden een snaar weet te raken. Of hij dat ook passend vindt wat betreft het slavernijverleden is allereerst aan hem en zijn familie. Als historicus zal hij zich ook willen verdiepen in de rol die zijn familie in deze speelde. Dat vergt tijd en inzicht.

Symbolische waarde van het Koninklijk Huis

Wat ons betreft ligt de nadruk niet op de persoonlijk gemotiveerde excuses van de koning. Daarmee verbind je het koningschap met een familie, terwijl de symbolische en verbindende waarde van het Koninklijk Huis de familie verre overstijgt. Juist daarin kan de koning een wezenlijke rol spelen in een samenleving die steeds verder uit elkaar valt en polariseert. Een samenleving waarin we vaker lijnrecht tegenover elkaar staan, ook in gesprekken over het slavernijverleden.

Wij ervaren zelf de grote behoefte aan gedeelde waarden en aan instituties en een staatshoofd die ons verbinden. Die ontstaan niet zomaar en zeker niet rond het slavernijverleden. De verwerking en doorwerking daarvan in onze samenleving vergt een langdurige en diepere inspanning, waarbij excuses van staatswege (door koning of premier) een noodzakelijk moment zijn, maar niet het eindpunt. Excuses zijn een stap op weg naar verzoening en een gedeelde toekomst.

Nodig is een spiritueel proces, waarbij de waarheids- en verzoeningscommissie in Zuid-Afrika een voorbeeld kan zijn. Een proces waarin naar ieders verhaal en pijn geluisterd wordt. Daarop volgen excuses in het licht van verzoening.

Taal, woorden en rituelen

Dit nationale en gemeenschappelijke proces zal ons de taal, de woorden en rituelen opleveren die we nu nog niet hebben, maar die nodig zijn als basis voor een werkelijk gedeelde toekomst.

De excuses van Ardern kregen een enorme kracht en meerwaarde omdat ze volgden op een Ifoga, een Samoaans ritueel. Bij het creëren van nationale rituelen kan de koning, als modern monarch, zich bewust van zijn familiegeschiedenis en als staatshoofd voor alle Nederlanders, een verbindende rol spelen.

Sterker, wij zijn ervan overtuigd dat hij deze rol als geen ander kan vervullen. Hij heeft er de gevoeligheid en de statuur voor. Het is te gemakkelijk om (alleen) excuses te eisen. Ze zijn slechts een stap naar het uiteindelijke doel: verzoening onder alle Nederlanders ten behoeve van een sterke en gedeelde toekomst.

Kathleen Ferrier, Voorzitter Nederlandse Unesco Commissie
Joost Röselaers, remonstrants predikant

Dit artikel verscheen eerder in dagblad Trouw, op 13 november 2021.