Als er ooit een tijd was om van de toekomst te leren dan is het nu. Nooit was anticiperen zo belangrijk, of waren we ons zo collectief bewust van verschillende toekomstscenario’s. En dus is het juist nu verstandig om een pas op de plaats te maken. Nadat we maandenlang onze koers hebben laten bepalen door het medisch-epidemiologische perspectief van het RIVM, klinkt nu de roep om meerdere disciplines en vooral burgers te betrekken bij de besluitvorming. Dit is een goede zaak, want wanneer we slechts een monodisciplinair scenario volgen, voeden we ons onvermogen om andere problemen en oplossingen te zien en verbeelden.
Reduceren van het probleem
Dit onvermogen zal niet als een verrassing komen. Bij een crisis hebben we een sterke neiging een diagnose te stellen van het probleem en hier een interventie met duidelijke uitkomstmaten voor te bedenken. Zoals een arts dat gewoon is te doen. Deze causale, lineaire manier van denken geeft ons wellicht een gevoel van controle, maar is juist heel risicovol. We reduceren het probleem en willen de bijbehorende onzekerheid elimineren. We grijpen terug naar het bekende, we poetsen de fouten glad en we gaan door. We zien hierdoor zaken over het hoofd, we vergeten dingen die we even minder belangrijk vinden. Door ons te richten op de oorzaken van het probleem, blikken we vooral terug en zetten op basis van deze analyse een plan uit voor de toekomst. Dit gaat voorbij aan de situatie waarin we ons bevinden, die volgens een studie van Trisha Greenhalgh en Chrysanthi Papoutsi complex en constant in beweging is. Het is juist zaak om in deze complexiteit te blijven, om eens beter om ons heen te kijken. Deze openheid is nodig om creatief te kunnen zijn in een crisis die nieuw is. En waarvan we nu allemaal doorvoelen dat we deze niet kunnen vastpakken en uitschakelen op basis van bestaande kennis en daarmee terug kunnen gaan naar hoe het was. Hiervoor is de crisis te disruptief.
Disruptie
Wat disruptie doet, is namelijk onze aannames blootleggen, de dingen die we voorheen over het hoofd zagen. Welke rol speelt lichamelijk contact in onze samenleving? Wat zijn vitale beroepen en wat maakt hen vitaal? Hoe belangrijk is economie voor onze vitaliteit? Het is nu zaak om deze aannames met de ogen open te bekijken en onderzoeken, zodat we open kunnen staan voor andere manieren van doen, denken en zijn.
Futures Literacy
Een vaardigheid die ons hierbij kan helpen is Futures Literacy: de mindset die ons in staat stelt om meerdere toekomsten te verbeelden en zo onze aannames ter discussie te stellen, aldus grondlegger Riel Miller. De toekomst is onvoorspelbaar, en toch voorspellen we haar de hele dag door. Dit zorgt echter voor een focus op de nauwkeurigheid van een bepaald scenario, waardoor we de echt belangrijke zaken over het hoofd zien. Door de toekomst op verschillende manieren te gebruiken, namelijk planning en voorbereiding maar ook juist ter exploratie, kunnen we ons openstellen voor emergentie, het onverwachte. Door onze verbeelding te verbreden zien we meer, vergeten we minder en zijn complexiteit en onzekerheid niet iets om bang voor te zijn.
En durven we in tijden van urgentie ook eens stil te staan.
Loes Damhof
Paul Beenen
Unesco Chair Futures Literacy, Hanzehogeschool Groningen