Mieke Zilverberg is al sinds de start van Tussen Kunst en Kitsch in 1984 als expert bij het programma betrokken. In al die jaren is het regelmatig voorgekomen dat gasten gekochte of gekregen voorwerpen uit het buitenland meenamen: van amuletten en sieraden tot vazen en sculpturen. Daar zitten soms ingewikkelde kwesties tussen vanuit het oogpunt van de illegale handel in kunst en erfgoed. ‘In 1993 is nieuwe, strengere wetgeving van de Europese Unie op dit gebied in werking getreden’, vertelt Zilverberg. ‘Daarvoor liet ik zo’n voorwerp nog weleens in de uitzending voorbijkomen. Zo wilde ik laten zien wat precies wel en niet mag op dit gebied en waarop je moet letten.’
Image
Illustratie: Philip Lindeman
Illegale kunsthandel
Want wat mag je precies wel en niet meenemen uit het buitenland? Dat is behoorlijk ingewikkeld, geeft Lisanne Bedaux toe. Ze is adviseur cultuur en erfgoed bij de Nederlandse Unesco Commissie. ‘We kennen sinds 1970 een wereldwijd verdrag dat illegale handel in kunst en erfgoed moet tegengaan. Toch worden kunst en erfgoed vandaag de dag meer dan ooit illegaal verhandeld. Via het internet is dat namelijk veel makkelijker geworden.’ Het wordt dus steeds belangrijker om kopers goed in te lichten over wat wel en niet is toegestaan. Daarvoor is onder meer unesco.nl/kunstkopenmetkennis gelanceerd, met tips en achtergrondinformatie hoe je op een verantwoorde manier kunst koopt. De belangrijkste tip volgens Bedaux: informeer jezelf goed over de regels van het land waar je koopt. ‘Landen als Egypte en Mexico zijn heel streng als het gaat om de uitvoer van cultuurgoederen. Lees de douanevoorschriften van het land dus goed door en wees je ervan bewust dat je misschien een uitvoervergunning of andere documenten nodig hebt om een voorwerp mee naar huis te kunnen nemen.’
Onderbuikgevoel
Daarnaast is het belangrijk om onderzoek te doen naar het voorwerp dat je wilt aankopen. ‘Doe voldoende navraag naar de herkomst van het object. Gestolen of illegaal opgegraven goederen mogen niet worden verhandeld of uitgevoerd. Ook een voorwerp dat ouder is dan vijftig jaar mag vaak niet zomaar het land verlaten.’ Natuurlijk is het ook belangrijk om na te gaan of de verkoper als betrouwbaar te boek staat. ‘Vraag de verkoper ook altijd om schriftelijke gegevens, certificaten, uitvoervergunningen en andere verklaringen. En verifieer die documenten, ook op echtheid. Stel jezelf de vraag: kan dit voorwerp onderdeel zijn van het wettelijk beschermde erfgoed van een land? En zo ja, mag dit voorwerp dan wel uit dat land worden meegenomen?’ Nog een tip van Bedaux: luister goed naar je onderbuikgevoel. ‘Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is het dat vaak ook.’
Te goeder trouw
Wat als je nu toch een voorwerp in bezit hebt gekregen dat je niet had mogen meenemen? Alles wat voor de cultuur op de plek van herkomst belangrijk is, moet wat Zilverberg betreft terug. Toch vindt ze de wetten op dit gebied soms wat streng. ‘Alles wat na 1993 zonder documentatie is meegenomen en van enige waarde is, is officieel gezien illegaal. Toch loont het niet altijd om het te proberen terug te brengen naar de verkoper. De kans is groot dat het dan opnieuw in de handel komt.’
Liever ziet Zilverberg dat mensen goed voor de spullen zorgen. ‘Wees je bewust van het cultureel erfgoed dat je in huis hebt. Gooi het niet weg, maar koester het.’ Sterker nog, vult Bedaux aan: ‘Als je gevraagd wordt het voorwerp terug te geven, maar je kunt aantonen dat je gedegen onderzoek hebt gedaan en te goeder trouw bent geweest, kun je in aanmerking komen voor een vergoeding. Des te belangrijker om altijd je aankoopbewijzen en andere documentatie over het voorwerp te bewaren.’
Dit artikel is eerder verschenen in het blad Muze.
Wil jij een voorwerp uit een niet-westers land laten taxeren in Tussen Kunst en Kitsch? Dan vragen de makers naar een invoerbewijs van het gekochte object. Neem dit mee naar de opnamedag, dan weet je zeker dat je recht hebt op een taxatie van de Tussen Kunst en Kitsch-experts.
