‘Dat jij je met je gore corona rotkop op de tv durft te tonen, jij vuil goor monster van Dachau, jij corrupte zakkenvullende volksverlakker die honderdduizenden zwart betaald krijgt, ze hebben de verkeerde voor de ingang van de parkeergarage door de kop geschoten, goor stuk onafgemaakt softenon NAZI Schwab hoerenjong.’ 

Het is niets om van op te kijken. Al jaren stromen de mailboxen van journalisten, wetenschappers en politici vol met dit soort berichten. Het is routine geworden om ze in een mapje op te slaan en vervolgens toch maar geen aangifte te doen want er gebeurt bitter weinig mee.

PersVeilig

Uit recent onderzoek in opdracht van PersVeilig – de organisatie die is opgericht om bedreigde journalisten van ondersteuning te voorzien – weten we dat acht op de tien journalisten weleens met geweld of dreiging te maken heeft, fysiek, verbaal of allebei. Een greep uit bekende voorbeelden: de NOS die noodgedwongen de logo’s van de busjes haalde omdat hun technici soms klem werden gereden op de snelweg. De cameraploegen die fysiek belaagd werden in diverse probleemwijken (er zijn ook complete probleemdorpen zoals Urk, waar je niet onbevangen kan rondlopen met microfoon of camera en waar eigenrichting soms de norm lijkt). De fotograaf die met auto en al met een graafmachine omver werd gekieperd. De blokkades voor de deur van het Initgebouw waar de Volkskrant in zit. Omroep Gelderland dat op zeker moment bij boerenprotesten de veiligheid van de eigen verslaggevers niet meer kon garanderen. De permanente stroom impliciete en expliciete verdachtmakingen en bedreigingen die de omroep Ongehoord Nederland uitstrooit, tegen andere media en tegen wetenschappers. Er zijn nog 100 voorbeelden te geven.

Want ook wetenschappers die zich in het publieke debat begeven – of dat nu over corona, migratie, vluchtelingen, klimaatverandering of stikstof gaat – worden zo veelvuldig geïntimideerd, bedreigd of met haatreacties overspoeld, dat onlangs ook het meldpunt WetenschapVeilig is geopend.

Om te weten wat er aan de hand is, en wat te doen, is het goed om de zaken op te knippen.

Journalisten

Bedreigde journalisten zijn er in categorieën. Er zijn misdaadjournalisten die in levensgevaar verkeren en zeer zware beveiliging hebben omdat ze over de kliek rond Ridouan Taghi schrijven. Peter R. de Vries is strikt genomen niet vermoord vanwege zijn journalistieke activiteiten, niettemin heeft de moord redacties buitengewoon veel schrik aangejaagd en heeft ze sommige justitieverslaggevers schielijk van specialisme doen veranderen. Ik merk dagelijks om me heen hoe de zelfcensuur om zich heen grijpt zodra de naam Taghi valt.

Dit is het domein van de georganiseerde criminaliteit, en daarmee belanden we in criminologische en sociologische verhandelingen over hoe Nederland zich tamelijk ongehinderd heeft kunnen ontwikkelen tot draaischrijf voor de internationale drugshandel. Dat voert vermoedelijk te ver voor deze Unesco Commissie.

Kanaries in de kolenmijn

Dan is er de categorie: kanaries in de kolenmijn. Dat zijn vrouwelijke journalisten van niet-Nederlandse afkomst die zich min of meer onbevreesd mengen in het publieke debat. Zij werden al belaagd toen de NOS nog onbekommerd met bestickerde busjes door het land scheurde en bijna niemand zich er druk om maakte. (Ik ken hoofdredacteuren die vonden dat je overdreef en een beetje eelt op je ziel moest kweken, als je bij ze aanklopte om bijstand.)

Ik noem: Seada Nourhussen die ruim vier jaar geleden al stopte als columnist bij Trouw omdat ze meer werk had aan de racistische reacties op haar stukjes dan aan haar stukjes zelf. Clarice Gargard, die werkte als journalist voor NRC Handelsblad en op haar Facebookpagina verslag deed van de intocht van Sinterklaas – dit is ook een jaar of 4 geleden – en daar zoveel haat op terug kreeg (achtduizend haatberichten, achtduizend), dat ze een rechtszaak aanspande tegen de grootste bedreigers. Daar kwamen nogal wat veroordelingen uit. Nu zou je denken: de vuilspuiters op Facebook vormen het minder ontwikkelde deel der natie, maar toen Lamyae Aharouay in 2018 stopte als columnist bij NRC Handelsblad (ze is tegenwoordig politiek verslaggever voor diezelfde krant), openbaarde ze brieven van nette NRC-lezers, vol uiterst keurig verwoorde vreemdelingenhaat en ontsteltenis nu er een auteur met een hijab om in hun liberale avondblad stond.

Racisme

Dat is de categorie racisme, veelal vermengd met seksisme. Seksisme is geen nieuwe uitvinding. Dit land is in al zijn vezels conservatief en raakt van de kook wanneer vrouwen hun plek in de openbare ruimte opeisen.  (Zie ook het onderzoek in de Volkskrant van afgelopen weekend, 55 jaar na Joke Smits Het onbehagen van de vrouw: in de barre praktijk is de rolverdeling nog steeds traditioneel).

Ook latent racisme loerde altijd al overal, ik ben daar altijd van doordrongen geweest, al was zelfs ik geschokt over de primitieve krachten die vrijkwamen toen in 2011 het geweldloze en vaak tamelijk milde en ludieke protest tegen de blackface-versie van Piet begon. Het is jarenlang niet gevaarloos geweest daarover te schrijven of er verslag van te doen.

Afzijdig tonen

Dit is het domein van culturele patronen die zich moeilijk laten doorbreken, temeer omdat de overheid zich jarenlang afzijdig heeft getoond, zelfs begrip heeft getoond voor racistische agressie – zelfs vorige week in Staphorst hebben de autoriteiten eigenrichting wederom beloond.

Niettemin geloof ik dat we hier stappen maken. Zowel op het terrein van seksisme als van racisme. Dat het normaler wordt om dit te veroordelen, dat er openlijker over kan worden gesproken, dat er meer gedeelde afschuw is. Ik durf de stelling aan dat het klimaat voor vrouwelijke columnisten van kleur nu veiliger is dan pakweg vijf jaar geleden – of minder onveilig, is misschien een adequatere omschrijving. Omdat er wegbereiders zijn geweest die bereid waren klappen op te vangen, omdat elke hoofdredacteur nu actief veiligheidswallen legt rond bedreigde mensen (dat was in mijn tijd niet vanzelfsprekend zo – ik ben onlangs na 11,5 jaar gestopt en heb het klimaat zien evolueren van niet-zo-veel-aan-de-hand, via heel erg naar en heel erg eenzaam, naar nog steeds heel erg naar maar omringd door begrip en veiligheid van collega’s, tot de huidige situatie: de nieuwste bedreigers zijn iets vaker potsierlijk en iets minder vaak ernstig bedreigend (NB: Sylvana Simons heeft een vergelijkbare ervaring met bedreigingen en haatreacties). Ik denk dat we de piek hebben gehad. De onverschilligheid van derden is het ergste, erger nog dan de bedreigingen zelf).

Cultuurverandering

Hier gaat het over een cultuurverandering, en is er denk ik veel zegenrijk werk te verrichten, ook voor een Unesco-commissie.

Na de kanaries in de kolenmijn volgden de mijnwerkers: collega’s, ook mannelijke, die zich steeds vaker in benarde situaties terugvonden. In demonstraties tegen de coronamaatregelen, bij boerenprotesten, als ze schreven over klimaatverandering of migratie. Wie over Forum voor Democratie schrijft, of sowieso over extreem-rechts moet ook veel incasseren: Zie Nikkie Sterkenburg, die na haar onderzoek naar extreem rechts met persoonsbeveiliging aan discussieavonden heeft moeten deelnemen. Zie Chris Aalberts, die ernstig werd geïntimideerd op Forumbijeenkomsten waar hij verslag van deed: spotlicht erop, kijk dáár zit hij.

Een probleem wordt altijd extra serieus genomen als het ook de mannen van de status quo bereikt. Dus hebben we nu meldpunten en heeft elke redactie beleid, dat meestal neerkomt hulp bij aangifte doen, en psychische bijstand.

De wetenschap

De ervaring van wetenschappers loopt hier, voor zover ik het kan overzien, min of meer parallel aan. De bedreigingen zijn niet uit de lucht komen vallen in de covidcrisis. Ze waren er al toen boeren in 2019 het RIVM bestormden. Ze zijn er altijd geweest op momenten dat migratie in het brandpunt van de belangstelling staat.  

Je hoort weleens zeggen dat dit komt doordat mensen vrijgevochten en geïndividualiseerd zijn geworden, dat het logisch is dat ze hun vertrouwen in ouderwetse instanties als pers, politiek en vakbond zijn kwijtgeraakt.

Allemaal tot je dienst, maar als verklaring voor berichten als ‘Je moet eens een keer goed verkracht worden door een elftal Afrikanen’ vind ik het een ietwat armoedige analyse.

Gezagscrisis

Een deel van dit verbale en soms fysieke geweld, is mede te wijten aan de gezagscrisis waar dit land in verkeert. Een overheid die decennialang boeren in de waan heeft gelaten dat er niets hoefde te veranderen, vervolgens toch veranderingen aankondigde en de daaropvolgende terreur van protesterende boeren heeft gedoogd en vergoelijkt, brengt wetenschappers en journalisten in gevaar.

Een overheid die jarenlang heeft weggekeken wanneer geweld werd gebruikt tegen antizwartepietdemonstranten, brengt niet alleen demonstranten maar ook journalisten, commentatoren en wetenschappers in gevaar.

Een omroepbestel dat over zo weinig zelfreinigend vermogen en waarborgen voor de rechtsstatelijkheid beschikt dat het een omroep heeft moeten toestaan die voortdurend schadelijk nepnieuws verspreidt en zich schuldig maakt aan ophitsing en haatzaaien, brengt de hele samenleving in gevaar.

Een overheid die alles heeft uitbesteed, tot het stellen van normen en het trekken van grenzen aan toe, kan hier niets tegenover stellen.

Bovenin

Een gezagscrisis die bovenin begint, herstel je ook bovenin. Met publieke instanties die zich niet nodeloos klein maken, maar terugvechten. Met een pers die zich niet uitlevert aan de commercie en het amusement uit angst publiek te verliezen, maar onbevreesd verslag blijft doen, en zich niet laat knechten door de raddraaiers. Met een overheid die terrein terugpakt en aan normstelling en handhaving gaat doen.

Welke opdracht hier voor u uit volgt, dat is aan u.